Από την αρθρογραφία της Βούλας Δημητριάδου στο περιοδικό «Δικαστικό Ρεπορτάζ»
Ο όρος «γυναικοκτονία» άρχισε να καθιερώνεται στη φεμινιστική θεωρία στη δεκαετία του 1990 για να αναδείξει τα ιδιαίτερα έμφυλα χαρακτηριστικά αυτού του εγκλήματος.
Η βία κατά των γυναικών έχει ως αιτία μία πατριαρχική και σε βάθος χρόνου καλλιεργούμενη αντίληψη για την κατωτερότητα της γυναίκας. Σήμερα ο όρος γυναικοκτονία έχει επικρατήσει παγκοσμίως και αποτελεί διακριτό αδίκημα σε πολλές νομοθεσίες χωρών, κυρίως της Λατινικής Αμερικής, Αργεντινής, Μεξικό, Χιλής, Κόστα Ρίκα, Γουατεμάλας, Ελ. Σαβαδόρ.
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ γυναικοκτονία είναι η δολοφονία γυναικών, κοριτσιών και θήλεων βρεφών για λόγους που συνδέονται με το φύλο τους, είτε αυτή διαπράττεται εντός της οικογενείας ή οποιασδήποτε άλλης διαπροσωπικής σχέσης ή από οποιονδήποτε στην κοινωνία, είτε διαπράττεται ή γίνεται ανεκτή από το κράτος ή τους αντιπροσώπους του.
Η γυναικοκτονία προβλέπεται και τιμωρείται από τον Έλληνα ποινικό νομοθέτη στο κεφάλαιο των εγκλημάτων κατά της ζωής (άρθρο 299 επ. ΠΚ), καθότι πρόκειται για προσβολή του υπέρτατου εννόμου αγαθού της ζωής για το οποίο ο νομοθέτης δεν ποιεί διάκριση μεταξύ άρρενων και θήλεων θυμάτων.
Η χρήση του όρου γυναικοκτονία καθιερώθηκε και στα δημοσιογραφικά δρώμενα όπως και από τις οργανώσεις γυναικών δίνοντας έμφαση στην επιλογή του θύματος με βάση την ταυτότητα ή τα χαρακτηριστικά του φύλου του.
Η μάστιγα της δολοφονίας γυναικών ως αποτέλεσμα άσκησης βίας από ερωτικό σύντροφο ή μισογυνισμού ή και λόγων τιμής στάθηκε δικαίως η αιτία στο να χαρακτηρίσει ο ΟΗΕ τις γυναικοκτονίες και γενικά την έμφυλη βία κατά των γυναικών και των κοριτσιών «πανδημία», η οποία μάλιστα επισκίασε την πανδημία του Covid-19.
Στις 23-11-2020 η ειδική εισηγήτρια του ΟΗΕ πρότεινε να ιδρυθούν πολυεπιστημονικοί φορείς ή παρατηρητήρια σε όλες τις χώρες για τη γυναικοκτονία.
Η στοχευμένη αφαίρεση της ζωής των γυναικών και κοριτσιών ακόμη και στο πλαίσιο ένοπλων συγκρούσεων, όπως σε γυναικοκτονίες στην Αφρική, ακόμη και αυτές που συνδέονται με οργανωμένες εγκληματικές ομάδες σε σχέση κυρίως με την εμπορία γυναικών και κοριτσιών περιλαμβάνουν αρκετές μορφές κακοποίησης όπως σωματικές, σεξουαλικές, ψυχολογικές και λεκτικές.
Στις περιπτώσεις αυτές οι δράστες δεν τελούν γενικά ανθρωποκτονίες σε ενδοοικογενειακό και μη περιβάλλον, αλλά δολοφονούν μόνο γυναίκες είτε στα πλαίσια συστηματικής κακοποίησης, είτε εκτός αυτού, όπως συνέβη στις κατά συρροή δολοφονίες γυναικών από δράστες που χαρακτηρίστηκαν «δράκοι».
Συγκεκριμένες περιπτώσεις κατά συρροή δολοφονιών με θύματα γυναίκες οι οποίες συγκλόνισαν το πανελλήνιο είναι αυτές του Κυριάκου Παπαχρόνη ή «δράκου της Δράμας» που έδρασε στη δεκαετία του 1980 με βιασμούς και ανθρωποκτονίες ιερόδουλων γυναικών στην περιοχή της Βόρειας Ελλάδας. Κατά το διάστημα 1980-1982 τέλεσε 2 ανθρωποκτονίες γυναικών, 7 απόπειρες ανθρωποκτονιών και 8 απόπειρες βιασμών. Καταδικάστηκε σε δις ισόβια και εξέτισε 22 χρόνια κάθειρξης.
Στη δεκαετία του 1980 ο Σπύρος Μπέσκος, γνωστός ως «δράκος της Παραλιακής» βίασε και δολοφόνησε 2 γυναίκες στην περιοχή των Νοτίων προαστείων της Αθήνας την περίοδο 1981-1983 και καταδικάστηκε σε δις ισόβια.
Ο Αντώνης Δαγκλής, γνωστός ως «δράκος των ιερόδουλων» ή «αντεροβγάλτης των Αθηνών» καταδικάστηκε σε 13 φορές ισόβια και σε κάθειρξη 25 ετών για το στραγγαλισμό και το διαμελισμό 3 γυναικών, για 6 απόπειρες ανθρωποκτονίας, 10 ληστείες, βιασμούς και προσβολή μνήμης νεκρού, στην Αθήνα την δεκαετία του 1990. Βρέθηκε στις 2-8-1997 απαγχονισμένος στο κελί του στο Ψυχιατρείο Κορυδαλλού.
Αριστείδης Παγκρατίδης, γνωστός ως «δράκος του Σέιχ Σου» εκτελέστηκε για βιασμούς και δολοφονίες γυναικών για τις οποίες κρίθηκε ένοχος ενώ αργότερα ανέκυψαν στοιχεία που ανέδειξαν άλλον ως δολοφόνο.
Το Φεβρουάριο του 2022 δύο αδέλφια στο Ιράν συνελήφθησαν με την κατηγορία ότι σκότωσαν την σύζυγο του ενός εξ αυτών και την αποκεφάλισαν. Το θύμα είχε καταφύγει στην Τουρκία για να γλιτώσει από τη συστηματική κακοποίηση του συζύγου της ενώ ζήτησε απεγνωσμένα τη βοήθεια του πατέρα και του αδελφού της, οι οποίοι δυστυχώς την έστειλαν πίσω στο σύζυγό της. Ο συζυγοκτόνος μετά τη δολοφονία της βγήκε σε κεντρικά σημεία της πόλης και έβγαλε selfies κρατώντας το κεφάλι της άτυχης γυναίκας στα χέρια του.
Στις 11 Νοεμβρίου 2001 εντοπίστηκαν στα χωράφια Βαμβακιού της Μεξικανικής πόλης Juarez τα πτώματα της Claudia, Esmeralda και Laura, ηλικίας 20, 15 και 17 ετών αντίστοιχα. Επίσης 5 άλλες γυναίκες βρέθηκαν δολοφονημένες στον ίδιο τόπο. Οι οικογένειες των νεαρών γυναικών επικοινώνησαν επανειλημμένα με την αστυνομία ζητώντας βοήθεια χωρίς όμως καμία ανταπόκριση από τους αστυνομικούς, οι οποίοι τους καθησύχαζαν λέγοντας ότι πιθανώτατα τα κορίτσια ήταν με τους φίλους τους. Δυστυχώς οι αστυνομικοί παρέλειψαν να προβούν στις απαραίτητες διερευνητικές ενέργειες και η υπόθεση κατέληξε στο Δια-αμερικανικό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων το οποίο επεσήμανε ότι οι ανθρωποκτονίες τελέστηκαν για λόγους φύλου. Η απόφαση του Δικαστηρίου σηματοδότησε την υποχρέωση των κρατών να προστατεύουν τις γυναίκες συνδέοντας την έμφυλη βία με την παραβίαση της απαγόρευσης των διακρίσεων η οποία περιέχεται στην Αμερικανική Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Αναφέρθηκα στις ανωτέρω περιπτώσεις ανθρωποκτονιών (με θύματα γυναίκες) προκειμένου να διαχωρίσω τα ρατσιστικά κίνητρα των δραστών που δολοφονούν κατά συρροή ή μεμονωμένα μόνο γυναίκες από τις πράξεις ανθρωποκτονιών που τελούνται στα πλαίσια μίας κλιμακούμενης ενδοοικογενειακής βίας ή εκτός αυτής, έχοντας ως κίνητρο κατά βάση το ερωτικό πάθος, την απόρριψη του θύματος, την υποτίμηση του δράστη από το θύμα, το αίσθημα μειονεξίας του δράστη έναντι του θύματος, τη ζηλοφθονία και τον ανταγωνισμό.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει αναγνωρίσει ακόμη νομικά τον όρο «γυκαικοκτονία». Παρ’ αυτά συμμετέχει ενεργά από το 2017 στη πρωτοβουλία «Spotlight» μαζί με τα Ηνωμένα Έθνη (UNWOMEN) με σκοπό τον τερματισμό όλων των μορφών βίας κατά των γυναικών.
Ο Ποινικός μας Κώδικας δεν διαφοροποιεί την γυναικοκτονία από την ανθρωποκτονία η οποία τελείται από δόλο (άρθρο 299 ΠΚ).
Ο Έλληνας νομοθέτης έχει θεσπίσει και τον ειδικό νόμο περί «ζωοκτονίας» στις διατάξεις του οποίου προβλέπεται η επιβολή αυστηρών ποινών και διοικητικών προστίμων.
Προσεγγίζει όμως και αντιμετωπίζει με επιείκεια την παιδοκτόνο μητέρα υπό την προϋπόθεση ότι η θανάτωση του βρέφους έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια του τοκετού ή ενώ εξακολουθούσε η διαταραχή του οργανισμού της από τον τοκετό (άρθρο 303 ΠΚ).
Στην περίπτωση εκείνη που η ίδια η μητέρα σκοτώσει το βρέφος της για λόγους που σχετίζονται με το φύλο του, τότε θα εφαρμοστεί η διάταξη του άρθρ. 299 ΠΚ χωρίς να αποκλείεται και η εφαρμογή του άρθρου 82 Α του ΠΚ για την επιβολή της αυστηρότερης των ποινών, καθότι στην περίπτωση αυτή κίνητρο της δολοφονίας του βρέφους αποτέλεσε το φύλο του θύματος.
Σε κάθε περίπτωση ανθρωποκτονίας που υποκινείται από ρατσιστικά κίνητρα βασιζόμενα στην ταυτότητα ή τα χαρακτηριστικά του φύλου του θύματος, αν δηλαδή πρόκειται για άρρεν, θήλυ ή κάτι άλλο, το Δικαστήριο οφείλει να εφαρμόσει συνδυαστικά τις διατάξεις των άρθρων 299 ΠΚ και 82 Α ΠΚ για την ανάλογη ποινική μεταχείριση του δράστη και ως προς την επιβαλλόμενη ποινή, καθόσον πρόκειται για έγκλημα ανθρωποκτονίας με ρατσιστικά χαρακτηριστικά και συγκεκριμένα αυτά της έμφυλης βίας.
Βέβαια ο νομοθέτης στο άρθρο 82 Α ΠΚ καθορίζει με τρόπο περιοριστικό τα χαρακτηριστικά του θύματος όπως άλλωστε υιοθέτησε ο Ν. 4285/2014 (ΦΕΚ Α΄ 191/10-9-2014) που ενσωμάτωσε την Απόφαση -Πλαίσιο 2008/913/ΔΕΥ της 28ης-11-2008 του Συμβουλίου για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκδηλώσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας του Ποινικού Δικαίου (ΦΕΚ Α΄ 95/11-6-2019).
Με το Ν.4619/2019 πλην της ταυτότητας του θύματος προσετέθηκαν και τα χαρακτηριστικά του φύλου.
Η απόφαση πλαίσιο ναι μεν αναφέρεται στα εγκλήματα με ρατσιστικά και ξενοφοβικά κίνητρα πλην όμως αφήνει ελεύθερο τον Έλληνα νομοθέτη να διατυπώσει ενδεικτικά και όχι περιοριστικά τα ρατσιστικά κίνητρα καθώς ενδεικτική είναι και η παράθεση των διακρίσεων στην απαγόρευση του άρθρου 21 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε.
Συνεπώς η γυναικοκτονία δεν συνιστά ένα αυτοτελές ή ιδιώνυμο έγκλημα, αλλά πράξη ανθρωποκτονίας με ρατσιστικά κίνητρα και χαρακτηριστικά του φύλου.
Ο δικαστής σε κάθε περίπτωση ανθρωποκτονίας ή κατά συρροή ανθρωποκτονιών διερευνά το κίνητρο ή τα κίνητρα του δράστη. Αν και εφόσον αυτός επέλεξε το θύμα ή τα θύματά του με βάση την ταυτότητα ή τα χαρακτηριστικά του φύλου, τότε δύναται να εφαρμόσει τη διάταξη του άρθρου 82 Α του ΠΚ σε συνδυασμό με το άρθρο 299 ΠΚ και να επιβάλει την εσχάτη των ποινών.
Πέρα από την ποινική αντιμετώπιση των μορφών της έμφυλης βίας, όπως βιασμός, παρενόχληση με επίμονη καταδίωξη ή παρακολούθηση, εκδικητική πορνογραφία, συστηματική ενδοοικογενειακή βία, η εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών και νεαρών κοριτσιών αποτελεί το μείζον θέμα διαπαιδαγώγησης και εκπαίδευσης με στόχο την αντιμετώπιση και εξάλειψη μιας ρατσιστικής νοοτροπίας, η οποία γαλουχήθηκε και ενδυναμώθηκε σε βάθος χρόνου με λανθασμένα στερεότυπα και προκαταλήψεις, οι οποίες οδήγησαν και στην τέλεση αποτρόπαιων εγκλημάτων.
Αν θέλουμε να αλλάξουμε ως κοινωνία θα πρέπει να απαγκιστρωθούμε από νοοτροπίες, προκαταλήψεις και στερεότυπα που οδήγησαν σε λανθασμένες επιλογές και δυσμενείς διακρίσεις και κάποιες φορές στην ηθική παράνοια.
Αυτή που οδηγεί τον δράστη στο έγκλημα προκειμένου να επουλώσει ο ίδιος τα τραύματά του.
Βούλα Δημητριάδου
Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω
Αναπληρωματικό Μέλος του Δ.Σ.
της Ένωσης Ποινικολόγων και Μαχόμενων Δικηγόρων